«Το άγχος μικραίνει τη ζωή». Και όχι μόνο σε χρόνια, αλλά και σε ποιότητα. Όταν νιώθουμε άγχος, δεν ζούμε.
Είμαστε βυθισμένοι σε μία αλλοπρόσαλλη κατάσταση, συνήθως έχοντας κακή επαφή με την πραγματικότητα και χωρίς να μπορούμε να απολαύσουμε καμία από τις μικροχαρές και όμορφες στιγμές που προσφέρει η ζωή και είναι πολύ σημαντικές για την ψυχική μας ισορροπία. Επομένως, είναι σημαντικό να μπορούμε να ελέγχουμε το άγχος μας, κάθε φορά που αυτό αναδύεται μέσα μας, με έναν τρόπο ώστε να μην αποτελεί τροχοπέδη στη ζωή μας. Και, ευτυχώς, υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι για να το πετυχαίνουμε αυτό. Κάποιοι μπορεί να είναι και εντελώς δικοί μας, προσωπικοί, καθώς ο κάθε άνθρωπος μπορεί να αναπτύσσει τις δικές του τεχνικές και στρατηγικές για να διαχειρίζεται τις πολύπλοκες καταστάσεις στη ζωή του.
Πώς μπορούμε λοιπόν να ελέγξουμε το άγχος μέσα μας; Για να το καταφέρουμε χρειάζεται να κατανοήσουμε τον μηχανισμό μέσω του οποίου τροφοδοτείται και διατηρείται το άγχος. Και όταν λέμε άγχος εδώ, δεν αναφερόμαστε στην πρόσκαιρη αγωνία που μπορεί να νιώθει κάποιος έχοντας να αντιμετωπίσει μία σημαντική «πρόκληση» στη ζωή του. Τις «πεταλούδες» που νιώθει στο στομάχι, λίγο πριν από μία σημαντική γραπτή ή προφορική εξέταση ή την αγωνία και έξαψη πριν από το «πρώτο» ραντεβού μία νέας γνωριμίας. Αυτό είναι το «καλό» άγχος. Μία φυσιολογική δύναμη που αναπτύσσεται μέσα μας, προκειμένου να είμαστε ενεργοποιημένοι και κινητοποιημένοι για μία απαιτητική συγκυρία της ζωής μας. Αν δεν ξεπεράσει ένα συγκεκριμένο επίπεδο αυτή η εσωτερική αγωνία, συνήθως την ξεχνάμε μόλις μπούμε στην «μάχη» ενώ, μέσα μας, έχει δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες ώστε να έχουμε την καλύτερη δυνατή επίδοση.
Με τον όρο άγχος αναφερόμαστε σε μία ψυχολογική κατάσταση δυσφορίας που βιώνει ένα πρόσωπο για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, χωρίς να μπορεί να την περιορίσει εύκολα και, κάποιες φορές, χωρίς να μπορεί να προσδιορίσει εύκολα τις αιτίες που το προκαλούν και συντηρούν. Είναι αυτό το «μούδιασμα» που μπορεί να νιώθετε νωρίς το πρωί στο κρεβάτι ή ξεκινώντας τη μέρα σας καθώς, επίσης, και σε άλλες στιγμές της μέρας, συνήθως κατά τη διάρκεια «αυτόματων» σκέψεων που μας έρχονται στο νου ή μετά από συναντήσεις με συγκεκριμένα πρόσωπα. Τι μπορεί να κρύβεται λοιπόν πίσω από αυτό το έντονο συναίσθημα που έχει την τάση να μας μπλοκάρει και να μας ακινητοποιεί;
Υπάρχει ένα γνωστό «τρίγωνο» στην ψυχολογία που περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούν οι άνθρωποι σε διάφορες περιστάσεις. Το τρίγωνο αυτό περιλαμβάνει τις σκέψεις μας, τα συναισθήματα που αναδύονται μέσα από τις σκέψεις που κάνουμε και, τελικά, την συμπεριφορά μας. Το τι νιώθουμε λοιπόν και πως το νιώθουμε, βασίζεται στις σκέψεις μας. Αν ερμηνεύσουμε ένα γεγονός ως απειλή, τα συναισθήματα που θα γεννηθούν μέσα μας θα είναι φοβικά και η αναμενόμενη συμπεριφορά μας θα είναι να θέσουμε τον εαυτό μας σ’ ένα αυξημένο επίπεδο επιφυλακής. Το ήπιο άγχος, που μπορεί να νιώθουμε το πρωί, οφείλεται στις σκέψεις που μας περιτριγυρίζουν ότι θα έχουμε μία δύσκολη και απαιτητική μέρα, στην οποία θα χρειαστεί να έρθουμε αντιμέτωποι με πρόσωπα και καταστάσεις που αν μπορούσαμε να αποφύγουμε θα ήμασταν ευτυχισμένοι. Αυτός είναι και ο λόγος που πολλοί εργαζόμενοι έχουν την τάση να παίρνουν αναρρωτική άδεια από την εργασία τους, όταν τα πράγματα δυσκολεύουν ενώ είναι γνωστό ότι σχεδόν κανένας εργαζόμενος δεν θέλει να επιστρέψει στην εργασία του το πρωί της Δευτέρας, μετά από ένα ξέγνοιαστο Σαββατοκύριακο.
Οι έστω περιορισμένες ώρες της ανάπαυλας, μεγεθύνουν ακόμη περισσότερο μέσα στην σκέψη μας τις δυσκολίες που υπάρχουν στη δουλειά μας, οπότε τα συναισθήματα που αναδύονται είναι άρνηση και επιθυμία για αποφυγή που όμως, καθώς είναι συνήθως υποχρεωτικό να πάμε στην εργασία μας για βιοποριστικούς λόγους, τελικά καταλήγουν σε απογοήτευση, θλίψη και δυσφορία. Και βέβαια, καθώς οι περισσότεροι έχουμε την τάση να μελοδραματοποιούμε τον κόσμο μας, επόμενες σκέψεις του τύπου «δεν θα καταφέρω», «είμαι σίγουρος ότι θα μου την πει ο Προϊστάμενος για την καθυστέρηση που προκλήθηκε», «πάλι θα χρειαστεί να ξεπεράσω το ωράριο», δημιουργούν ένα γαϊτανάκι περισσότερων αρνητικών σκέψεων και ακόμη πιο αρνητικών συναισθημάτων, με άμεσο αποτέλεσμα την κορύφωση του άγχους μέσα μας. Τι συμπέρασμα προκύπτει από όλο αυτό;
Ότι για να μπορέσουμε να ελέγξουμε και να περιορίσουμε το άγχος μέσα μας, χρειάζεται να ελέγξουμε και να επεξεργαστούμε, μ’ έναν λογικό και ρεαλιστικό τρόπο, τις σκέψεις μας. Αυτός είναι και ο τρόπος για να νιώσουμε ότι έχουμε εμείς και όχι άλλα πρόσωπα τον έλεγχο της κατάστασης, που είναι πολύ σημαντικό για να αισθανθούμε ασφάλεια και σιγουριά στη ζωή μας, ώστε να ξεπεράσουμε το άγχος και να προχωρήσουμε σε ότι χρειάζεται να κάνουμε με αυτοπεποίθηση. Υπάρχουν όμως και μία σειρά από «καλές» πρακτικές ώστε να μην φτάνουμε στο σημείο να αναδύονται μέσα μας «αυτόματες» αρνητικές σκέψεις, οι οποίες προκαλούν αγχωτικά συναισθήματα που τροφοδοτούν το άγχος. Μία πολύ συνηθισμένη πηγή άγχους είναι όταν αναλαμβάνουμε εμείς τις ευθύνες που ανήκουν σε άλλα πρόσωπα. Μία καλή μου φίλη, η Δέσποινα, δεν κοιμήθηκε ένα ολόκληρο βράδυ γιατί σκέφτονταν πως θα γράψει στο Πανεπιστήμιο την κόρη της.
Καθώς δεν είναι «εξπέρ» την Πληροφορική, είχε τεράστιο άγχος για το πώς θα τα καταφέρει. Περιττό να σας πω ότι μου πήρε αρκετό χρόνο, αλλά στο τέλος συνειδητοποίησε ότι η κόρη της και όχι αυτή θα έπρεπε να ολοκληρώσει τη διαδικασία. Μία επόμενη πηγή άγχους είναι η τάση που έχουν οι άνθρωποι «ο νους τους να πηγαίνει στο κακό». Πάλι θα μιλήσω για την φίλη μου τη Δέσποινα που η κόρη της, εδώ και κάποιες εβδομάδες, βρίσκεται σε μία περιφερειακή πόλη της Ελλάδας για τις σπουδές της στο Πανεπιστήμιο. Η Δέσποινα λοιπόν ανησυχεί για το πώς περνάει τη μέρα της η κόρη της. «Τι να κάνει το πουλάκι μου, μόνο του, εκεί στην ξενιτειά;», ήταν μία από τις χαρακτηριστικές ατάκες που μου είπε. Μία Ελληνική πόλη έχει γίνει «ξενιτειά», ενώ η καλή μου φίλη είναι σίγουρη ότι η κόρη της περνάει πολύ χρόνο μόνη.
«Κούνια που σε κούναγε!», ήταν η απόκριση -όλο νόημα-του συζύγου της, που ήταν παρόν στην συζήτησή μας. Τα λόγια είναι περιττά. Δεν χρειάζεται να βγάζουμε πρόχειρα και γρήγορα συμπεράσματα και, μάλιστα, αυτά να είναι πάντοτε αρνητικά. Είναι προτιμότερο να έχουμε υπομονή και, αν δεν θέλουμε να είμαστε αισιόδοξοι, τουλάχιστον να μην είμαστε «μάντεις κακών μαντάτων».
Τροφή για σκέψη: Τί σας αγχώνει; Είναι το ίδιο που σας προκαλούσε άγχος πάντοτε ή είναι κάτι νέο στη ζωή σας; Ποια σκέψη που κάνετε συνήθως σας ανακουφίζει, έστω προσωρινά; Έχετε κάποιον «τεχνικό» τρόπο για να ξεαγχώνεστε;
* Συμβουλευτικός ψυχολόγος και συγγραφέας – Μπορείτε να επικοινωνείτε μαζί του, για συμβολή στη διαχείριση ψυχολογικών και προσωπικών ζητημάτων που σας απασχολούν, μέσω του Κοινωνικού Οργανισμού «The Orange Bus (Το Πορτοκαλί Λεωφορείο)» (Ινστιτούτο Συμβουλευτικής, Δημιουργικής Επικοινωνίας & Έκφρασης + Ψυχομετρίας, τηλ. 6944-252208, chrisbibitsos@yahoo.gr, Φιλελλήνων 23, Έδεσσα).