«Μεγάλες προσδοκίες (Great Expectations)», είναι ο τίτλος του κλασσικού έργου της παγκόσμιας λογοτεχνίας, με συγγραφέα τον Κάρολο Ντίκενς, γραμμένο σε πρωτο-πρόσωπη γραφή και με πολλές σπουδαίες ιδέες για το τί σημαίνει να είσαι και να μεγαλώνεις φτωχός, για την άδολη αγάπη, για την αποδοχή που αποζητάμε όλοι μας από άλλα πρόσωπα, καθώς και για την αιώνια διαμάχη μεταξύ του καλού και του κακού.
Ο τίτλος του έργου είναι πραγματικά ευρηματικός γιατί συνοψίζει την τάση που έχουμε όλοι μας να κάνουμε μεγαλεπήβολα σχέδια για το μέλλον μας. Και όταν, φυσικά, τα σχέδια αυτά δεν ικανοποιούνται -που είναι ίσως και το πιο συνηθισμένο-, νιώθουμε απογοήτευση κι άλλα αρνητικά συναισθήματα, για τη ζωή μας αλλά κι άλλα πρόσωπα.
Η απογοήτευση που νιώθουμε μάλιστα είναι ιδιαίτερα έντονη όταν οι προσδοκίες μας αφορούν αναμενόμενες συμπεριφορές ή αντιδράσεις άλλων προσώπων οι οποίες δεν πραγματοποιούνται ποτέ. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να μοιραστώ μία προσωπική ιστορία που αφορά δικές μου «μεγάλες προσδοκίες» που είχα σε νεαρή ηλικία και δεν ικανοποιήθηκαν.
Σε μία συνάντηση που είχα λοιπόν με μία θεραπεύτρια, της απεύθυνα το ερώτημα: «πως είναι δυνατόν έντονα αισθήματα αγάπης, θαυμασμού, ενθουσιασμού που μπορεί να νιώθουμε για ένα άτομο, μετά από κάποιο χρονικό διάστημα να μετατραπούν σε… απύθμενο μίσος, θυμό, αγανάκτηση και τάση για εκδίκηση;».
Η απάντησή της ήταν άμεση, χωρίς να ενδιαφερθεί καν να μάθει για τις ειδικότερες συνθήκες μέσα από τις οποίες ξεπήδησαν τα αρνητικά αισθήματα: «Χρήστο», μου είπε, «…είναι πολύ απλό. Γκρεμισμένες προσδοκίες. Χρειάζεται μεγάλη ωριμότητα για να φτάσουμε στο σημείο να αγαπάμε ανιδιοτελώς.
Να δίνουμε, χωρίς να αναμένουμε την ανταπόδοση, την επιβράβευση ή, ακόμη, να επιδιώκουμε αυτήν την αίσθηση μεγαλείου μέσα από την παροχή υλικών αγαθών ή τη βοήθεια που μπορεί να δώσουμε σε κάποιο πρόσωπο». Αν και δεν με ικανοποίησε απόλυτα η συγκεκριμένη απάντηση, καθώς σκέφτηκα ότι όταν κάποιος «τα δίνει όλα» σε μία σχέση ή συνεργασία, είναι πολύ λογικό να περιμένει να πάρει κάτι, έστω «μικρό και συμβολικό», η άποψή της, για τις «γκρεμισμένες προσδοκίες», μού έδωσε μία νέα προοπτική για την προσέγγιση της απογοήτευσης που νιώθουν πολύ συχνά οι άνθρωποι στη ζωή τους.
Από μικροί έχουμε μάθει ότι είναι «καλό» να κάνουμε όνειρα για τη ζωή μας. Να βάζουμε υψηλούς στόχους, οι οποίοι μας παρακινούν για να τους υλοποιήσουμε. Οπότε, όταν οι στόχοι δεν ικανοποιούνται είναι μάλλον αναμενόμενο να απογοητευόμαστε και επειδή ίσως δεν θέλουμε να τα βάλουμε με τον εαυτό μας, μία εύκολη λύση είναι να ρίξουμε το «βάρος» σε άλλα πρόσωπα. Βεβαίως, για την μη επίτευξη των στόχων μας είναι πολύ πιθανό να φταίνε άλλα πρόσωπα που μπορεί να μας αδίκησαν, να προώθησαν τα συμφέροντα άλλων προσώπων ή, ακόμη, να βιάστηκαν να μας «βγάλουν από το παιχνίδι».
Αλλά ότι και αν συνέβη, αξίζει να νιώθουμε τόσο μεγάλη απογοήτευση και να παραμένουμε αδρανοποιημένοι, συμπιέζοντας και κρατώντας μέσα μας έναν μεγάλο όγκο αρνητικών συναισθημάτων; Είναι μία ψυχική κατάσταση που, μακροπρόθεσμα, σίγουρα δεν θα μας βγει σε καλό. Όλοι μας έχουμε εμπειρίες από αδικαιολόγητα ξεσπάσματα που μπορεί να έχουμε σε «λάθος» πρόσωπα, προβάλλοντας πάνω τους δικές μας αδυναμίες ή πικρίες που έχουν σωρευτεί μέσα μας από το παρελθόν και δεν τους έχουμε δώσει τον κατάλληλο χώρο, την ευκαιρία, για επεξεργασία και απελευθέρωση.
Κατανοώντας λοιπόν τη διαδρομή μέσα από την οποία προκύπτει η δυσαρέσκεια και αναλαμβάνοντας κάποιες ενέργειες, ίσως έχουμε τη δυνατότητα να οδηγήσουμε τα πράγματα αλλού. Έτσι, ένας πρώτος λόγος απογοήτευσης, ο κυριότερος κατά τη γνώμη μου, είναι όταν έχουμε προσδοκίες από ένα άλλο πρόσωπο τις οποίες δεν τις έχουμε συζητήσει ποτέ μαζί του. Θεωρούμε ότι είναι αυτονόητες. Κι όμως, μπορεί να μην είναι. Για μία κοπέλα μπορεί να είναι «η φυσιολογική εξέλιξη» μετά από τρία χρόνια σχέσης να ακολουθήσει αρραβώνας ή γάμος, αλλά για έναν νεαρό άνδρα, τα τρία χρόνια σχέσης μπορεί να είναι μία μικρή περίοδος πειραματισμού ή μόνο μία ευκαιρία για καλοπέραση.
Ένας επόμενος λόγος που αποτυγχάνουν οι προσδοκίες μας είναι όταν αυτές είναι μη ρεαλιστικές. Σίγουρα κανένας από εμάς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι γνωρίζει άριστα τις ικανότητες και τα όρια του εαυτού του, αλλά όταν κάνουμε σχέδια για το πόσο ψηλά θέλουμε να φτάσουμε, καλό είναι αυτό να το σκεφτόμαστε σε σχέση με πιο αντικειμενικά στοιχεία που αφορούν τον εαυτό μας.
Θα συμφωνήσω μαζί σας ότι, κάποιες φορές, η ζωή παρέχει ευκαιρίες για να «ξεπεράσουμε» τον εαυτό μας και να διεκδικήσουμε θέσεις ή κοινωνικά αξιώματα που είναι πέρα από τις δυνατότητες και προσόντα μας. Και η αλήθεια είναι ότι μπορεί να τα διεκδικήσουμε και αν πράγματι δώσουμε τον καλύτερό μας εαυτό και, παράλληλα, φροντίσουμε να επενδύσουμε στην προσωπική μας ανάπτυξη, να τα καταφέρουμε πάρα πολύ καλά.
Όμως, καλό είναι να θυμόμαστε μία ατάκα από το Πανεπιστήμιο της Ζούγκλας: «Όσο πιο ψηλά ανεβαίνει η μαϊμού, τόσο περισσότερο φαίνεται ο κώλος της!» Προσοχή λοιπόν. Και συζητώντας για «μεγάλες προσδοκίες», μπορούμε να έχουμε στο μυαλό μας την «Προσευχή», όπως είναι γνωστή, του Fritz Perls (1969), θεμελιωτή της θεραπείας Gestalt:
«Κάνω το δικό μου και εσύ κάνεις το δικό σου. Δεν υπάρχω σε αυτό τον κόσμο για να ζήσω σύμφωνα με τις προσδοκίες σου. Και δεν είσαι σε αυτόν τον κόσμο για να ζήσεις σύμφωνα με τις δικές μου. Εσύ είσαι εσύ κι εγώ είμαι εγώ. Και αν κατά τύχη βρούμε ο ένας τον άλλο, θα είναι πολύ ωραία. Εάν όχι, δεν υπάρχει τίποτα που μπορούμε να κάνουμε!»
Τροφή για σκέψη: Έχετε νιώσει στη ζωή σας βαθιά απογοήτευση λόγω «γκρεμισμένων» προσδοκιών που είχατε; Αφορούσαν προσδοκίες που είχατε από/για κάποιο άλλο πρόσωπο που δεν ικανοποιήθηκαν ή προσωπικούς σας στόχους που «διέψευσε» η ζωή; Θα μπορούσαν τα πράγματα να έχουν πάρει μια διαφορετική τροπή/εξέλιξη; Τί θα μπορούσε να έχει γίνει;
Perls, F. (1969). Gestalt Therapy Verbatim. Lafayette: Real People Press
* Συμβουλευτικός ψυχολόγος και συγγραφέας – Μπορείτε να επικοινωνείτε μαζί του, για συμβολή στη διαχείριση ψυχολογικών και προσωπικών ζητημάτων που σας απασχολούν, μέσω του Κοινωνικού Οργανισμού «The Orange Bus (Το Πορτοκαλί Λεωφορείο)» (Ινστιτούτο Συμβουλευτικής, Δημιουργικής Επικοινωνίας & Έκφρασης + Ψυχομετρίας, τηλ. 6944-252208, chrisbibitsos@yahoo.gr, Φιλελλήνων 23, Έδεσσα).